طب سنتی
معرفی پونه
پونه
پونه کوهی: wild marjoram , oregano
پونه نهری: Pennyroyal mint
پونه بری: Willd mint
نام علمی پونه کوهی : origanum vulgare
نام علمی پونه نهری: Mentha pulegium
نام علمی پونه بری :Mentha longifolia
خانواده : Labiatae
نام عربی: فودنج
گیاه شناسی پونه:
پونه بر سه نوع کوهی، بری و نهری است(1).
پونه بری:
پونه بری ساقه آن متفرق و تندبوی با عطريت و برگ آن ريز ، نازك ، نرم و طعم و رایحه آن شبيه به پونه نهری است و با تلخی كمی و تخم آن شبيه به تخم ريحان. پونه كوهی بسيار تند در طعم و بو و برگ آن از برگ برّی بزرگ تر و سفيد رنگ و ساقه آن بزرگتر از شاخ‍های آن و سرخ رنگ و بی گل و بوی برگ آن شبيه به بوی سوسنبر و وقتی خشك شود شبيه به ريحان خشك می‌گردد(1).
پونه کوهی:
پونه کوهی گياهی چند ساله با ساقه های سخت، پوشیده از كرك به رنگ سبز مایل به قرمز و با برگهای بیضی، نوك تیز و به رنگ سبز تیره که در سطح تحتانی پوشیده از كرك است. گلهای آن ارغوانی كه در اوایل تا اواسط تابستان درانتهای شاخه های گل دهنده ظاهر می شود. میوه ی آن چهار فندقه است و به طور خودرو در ساحل دریاها، دامنه کوهسارها و جنگل های اروپا و آسیا و ایران می روید.(2).
پونه نهری:
پونه نهری (پودنه بستاني )گیاهی پایا، علفی، خزنده، تقریباَ افتان و به ندرت افراشته، کمی کرک دار تا صاف بدون کرک و برگ های آن تخم مرغی، کوچک، با دندانه های ظریف است (3)و به طور خودرو در کنار جویبارها، رودخانه ها و آب های راکد و زمین های مرطوب می روید(2).
پونه نهری بر دو نوع مي باشد: نوعی را برگ مانند ريحان كوهی و ضخيم‌تر و خشن‌تر از برّی و شاخه های آن پر گره و باريك و بر زمين پهن و گل آن بنفش و در كنار آبها و بستان‌ها می رويد و نوعي دیگر شبيه به نعناع و برگ آن درازتر از برگ نعناع و تند طعم و خوشبو رنگ آن مایل به زردي و ساقه آن قوی‌تر است(1).
مزاج پونه:
مزاج پونه بری از دیدگاه طب سنتی ایران در اوّل سوم گرم و خشك و پونه نهری در آخر دوم گرم و خشك(1).
ترکیبات شیمیایی:
پونه کوهی حاوی اسانس روغنی فرار می باشد که شامل:
تیمول ،
دی ال- پنین و دی پنتن،
لینالول،
مقداری بی سیكلیك سسكی ترپن و تری سیلیك سسكی ترپن می باشد.
مانتول آزاد و استات دو مانتیل، لیمونن و دیپانتن می باشد
پونه نهری حاوی تانن، مواد رزین دار، مواد پکتیکی، قند و اسانس می باشد.اسانس پونه حاوی پولگون وجوددارد(3).
همچنین در برگ گیاه هسپریدین
افعال و خواص پونه در طب سنتی ایران:
پونه بری:
جهت كزاز و پاکسازی فضولات سينه
پاکسازی فضولات معده و سوزش آن
کاهش سکسکه و حالت تهوع
کاهنده رياح
ادرارآور
معرق
جاری کننده خون قاعدگی
دافع سودا
نطول آن جهت خارش و رياح رحم و رفع سختی آن مفید است.
سنون سوخته آن جهت تقويت لثه.
بوی آن رافع غشي.
پونه نهری:
با قوّت ترياقيت
چکاندن آب آن نيم گرم جهت تقویت شنوایی
آشاميدن طبيخ آن جهت تنگی نفس
عصاره تازه آن با عسل ادرارآور و معرق
پونه همراه با سكنجبين و یا رب و يا شربت انار جهت رفع حالت تهوع و استفراغ صفراوی و سکسکه مفید است.
نطول آن جهت رفع زردي يرقان
با عسل و نمك جهت رفع كرم معده
حمول برگ آن جهت احتباس حيض
پودر خشک شده آن آن در مواضعي كه كرم تشکیل شده باشد رافع آن است.
پونه جبلي قوی تر از برّی و برّی از نهري و نهری كثيرالوجودتر از دو نوع ديگر است(1-4).
کاربردها در طب نوین:
اثر عصاره هیدروالکلی برگ پونه بری در انقباضات عضله صاف موش صحرایی مورد بررسی قراردادند.
دیده شد که اثر ضد انقباضی تحت تاثیر L-NAME (N omega-nitro-L-arginine methyl ester)، پروپرانولول و نالوکسان نیست بلکه پونه فعالیت انقباضی خود را عمدتا از طریق اختلال در بسیج کلسیم و تا حدی توسط فعال شدن کانال های پتاسیم انجام می دهد. در نتیجه عصاره برگ پونه اثرات شل کنندگی بر روی عضلات صاف روده دارد، به همین دلیل از قدیم از این گیاه برای درمان اختلالات دستگاه گوارش مانند اسهال و قولنج استفاده می کردند(5).
در مطالعاتی اثر پونه بری در مهار ویروس نقص ایمنی انسانی نوع 1(HIV-1) مورد بررسی قرار گرفت. مشاهده شد که غلظت‌های غیر سمی(10 microg/mL) عصاره این گیاه، در عصاره متانول خاص(Ext-1) و اتیل‌استات(Ext-3)، به طور قابل توجهی مهار عفونت (p < 0.01) HIV-1BaL حدود 40٪ تا 50٪ دارد. علاوه براین، تنها Ext-3 فعالیت مهار 50٪
(p < 0.008) علیه HIV-1 ترانس کریپتاز معکوس نشان میدهد. آنالیز های شیمیایی نشان میدهد که فلاونوئیدها موجود در پونه، ممکن است از مهارکننده‌های عمده عفونت HIV باشند. داده‌ها نشان دادند در شرایط in vitro پونه از عوامل بالقوه ضد HIV است(6).
فعالیت ضد اسپاسم اسانس پونه نهری در عضلات مثانه و نای موش صحرایی مورد ارزیابی قرار گرفت. اسانس پونه نهری(3-300 µg/ml) انقباضات ناشی ازاستیل کولین (ACh; 10 µm) و(K60; 60 mm) KCl را در هر دو بافت مهار می کند. اما تاثیربیشتری در برابر انقباض های ناشی از K60 (IC50 = 40.47 ± 3.27 µg/ml) در نای را نسبت به AChداشته است. این اثر به احتمال زیاد از طریق ممانعت از ورود کلسیم خارج سلولی ایجاد می شود(7).
بهبود عملکرد کبد:
اثر عصاره آبی برگ پونه کوهی در برابر سمیت کبدی ناشی از تتراکلرید کربنCCl(4) در موش صحرایی مورد بررسی قرار گرفت. . آلانین آمینو ترانسفراز (ALT)، آلکالن فسفاتاز (ALP)، و آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST) در سرم، پراکسید لیپیدهای سرم (LPO)، GPx, SOD, CAT, GST و GR در بافت کبد برای بررسی عملکرد کبد مورد بررسی قرار گرفت. شواهد پاتولوژیک و بیوشیمیایی نشان دادند استفاده از پونه کوهی در برابر آسیب کبدی ناشی از CCl(4) موثر است.
با استفاده از این گیاه سطح ALT، ALP، AST در سرم پایین و سطح GST، CAT، SOD، GPx، GRبالا و سطح LPOدرکبدکاهش پیدا کرده بود(8).
مضرات:
پونه بری مضر امعا و پونه نهری مضر باه و گرده و مصلح هر دو آنها كثيرا است
مصرف آن در بارداری موجب آسیب جنین و مرگ آن می شود و ممنوع است
منبع: سایت مرجع طب سنتی ایران